Terugblik Kerstnachtviering

‘Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen.’ In een donkere Grote of St.-Bavokerk werd op kerstnacht het licht ontstoken. Vanuit één vlammetje werd het licht gedeeld door de lichtdragers, Haarlemmers die zich inzetten voor mensen die zonder papieren in Haarlem verblijven. Het werd licht in de duisternis, zodat de 1200 aanwezigen elkaar weer kon zien en elkaar even heel bewust contact konden maken. Kijk hier de gehele kerstnachtviering terug of lees de overdenking van predikant Willemijn van Dijk – Heij.

 

Overdenking predikant Willemijn van Dijk – Heij
Kerstnachtviering Grote of St.-Bavokerk dd. 24-12-2025

Beste Haarlemmers, geliefde mensen van God,

Vorig jaar volgde ik in het kader van nascholing een module ‘Zorg voor de ziel’. Dat betekende dat ik meerdere dagen in een klooster moest doorbrengen, iets wat voor mij nogal een uitdaging bleek te zijn. Het klooster is niet echt mijn ding. Daar kwam ik achter. Ik had het zwaar. Maar waar ik wel door gegrepen was en wat centraal stond in die module, was de ontdekking dat ik een geestelijke weg ga. Ik werd me er in die dagen weer extra van bewust dat het leven niet alleen bestaat uit wat er om mij heen gebeurt, maar ook uit wat er vanbinnen met mij gebeurt. Hoe ik me verhoud tot anderen, hoe ik omga met wat groter is dan ikzelf, noem het het mysterie van het leven, of noem het God. Die innerlijke, geestelijk weg, is bepalend voor hoe ik handel en hoe ik het leven bekijk.

En nu dacht ik, toen ik deze kerstoverdenking mocht gaan schrijven en nadacht over ons en onze tijd: hoe is het eigenlijk met ónze gezamenlijke geestelijke weg gesteld?

Dat klinkt misschien een beetje als dominee Gremdaat, dat personage gespeeld door Paul Heijen, heel grappig en behoorlijk moraliserend. Maar ik dacht er toch in de voorbereiding van deze dienst over na. Want er gebeurt nogal veel in de wereld op dit moment. En dat doet toch iets met ons? Het heeft invloed op hoe we over onszelf denken, hoe we ons tot anderen verhouden en hoe we denken over het mysterie van het leven, God.

Velen van ons hebben de woorden van Mark Rutte gehoord, volgens hem zijn wij het volgende doelwit van Poetin. We hebben afgelopen jaar gezien hoe vreselijk het misging in Gaza, we hebben het op ons netvlies. We zien hoe ons eigen land defensie uitbreidt en hoe we ons bewapenen. We maken mee dat Amerika ons meer en meer als een vijand beschouwt. En ondertussen warmt de aarde op door ons eigen toedoen. Wat doet dat allemaal met ons? Hoe zit het met onze binnenkant?

Ik heb het idee dat velen van ons een beetje murf zijn geworden. Ik herken het in ieder geval bij mijzelf. Ik heb wel een noodpakket in huis gehaald. Maar ik ben ook slecht-nieuws-moe, wil eigenlijk niet zo vaak meer kijken in de nieuwsapps. Ik concentreer me vooral op dat het thuis gezellig is. Ik heb het huis extra mooi aangekleed dit jaar voor zo veel mogelijk cosy momenten. Maar ondertussen voel ik wel in de ondertoon van het leven dat de tijden onzeker zijn en weet ik dat ik weinig invloed heb op het woeden van de wereld. Misschien is het herkenbaar, dat onmachtige gevoel.

Ik heb als doorsnee Haarlemmer natuurlijk ook gewoon weinig invloed. Behalve vanavond. Want, hallo, het is druk hier. Daar wil ik eens even mooi gebruik van maken.

Wees niet bang… Ik kom in vrede en voel de drang om iedereen een warm hart onder de riem te steken. Ik wil ons empoweren. Empoweren met goed nieuws. Want dat is toch wat kerst is. Goed nieuws voor heel de wereld.

En ik denk dat het goede nieuws is: ook al voelen we ons machteloos, we zijn het niet.

Dat zal ik uitleggen.

Daarvoor duiken we even kort in de context van ons klassieke kerstverhaal. Het verhaal dat Lucas ons heeft overgedragen en dat zojuist voorgelezen is. Lucas schrijft zijn verhaal in de context van het Romeinse rijk, dat geregeerd wordt door keizer Augustus. Keizer Augustus noemde zichzelf de brenger van vrede. Bij hem ontstond de periode die we nu benoemen met ‘Pax Romana’. Dat klinkt mooi. Romeinse vrede. Op sommige punten ging het ook goed. De economie floreerde en er was relatieve rust, maar deze orde werd gehandhaafd door militaire macht en de onderdrukking van opstanden. De vrede van Augustus bracht stabiliteit binnen het rijk, maar die vrede was niet vrijwillig en zeker niet voor iedereen. In die context heeft Lucas het over iemand die komt redden waardoor heel het volk vol vreugde zal zijn. Eigenlijk zou je het verhaal van Lucas kunnen lezen als verzetsliteratuur. Alsof Lucas zegt: jullie kennen die Augustus, die vrede brengt door onderdrukking en machtsvertoon, hoor hier hoe God werkelijke vrede voor zich ziet.

En wat is dan die verzetsliteratuur? Een verhaal over hoe God zich klein maakt. Kleiner en afhankelijker dan we ons kunnen indenken. Zo klein als een baby. En geen keizerlijke baby, maar een baby geboren in armoede.

God ontdoet zich van zijn ego en wordt een ego-loze God door geboren te worden als een baby. Gods vrede komt niet via dwang en wordt niet opgelegd, maar Gods vrede komt als zachte kracht de wereld in. Het vraagt ons of we voor een baby kunnen knielen en daar het grootste van de wereld in kunnen zien. Of we ruimte kunnen bieden aan dat wat klein en kwetsbaar is, wat arm is en hulp nodig heeft.

Dat is goed nieuws: een tegenverhaal. Een verhaal dat haaks staat op wat de leiders van grote landen en grote bedrijven ons vandaag de dag vertellen. Zij vertellen ons verhalen over dat geluk te vinden is in bezit, geld, status en macht. Verhalen die ons economisch naar elkaar laten kijken en die ons leren om met ellebogenwerk zelf de beste positie te krijgen.

Ik geloof niet dat dat goed leven is. Dat we daar met elkaar werkelijk geluk in vinden. Laat staan vrede.

Luister naar dit verhaal over hoe de grootste vredesvorst geboren wordt. Hoe God naar de wereld toe komt en ons de vrede voorleeft in deze baby uit Bethlehem. Want deze baby groeit op en wordt geen politicus, geen keizer of koning, geen militair, maar hij kiest voor een ander pad. Zijn leven staat voor twee dingen die theologe Dorothee Sölle zou benoemen als ‘mystiek en verzet’. Nu is mystiek een moeilijke term. Beetje vaag. Ik zou daarvan willen maken: spiritualiteit en verzet. Daar kunnen we ons misschien wat meer bij voorstellen.

Spiritualiteit zou je kunnen zien als proberen te leven met God voor ogen. Leren kijken naar de wereld met de blik van God. Je oefenen in een diep gegrond vertrouwen dat hemel en aarde verbonden zijn. Dat betekent op onze beurt ons ego kleiner maken, leren vergeven, onze vijanden proberen lief te hebben, of om te beginnen in ieder geval als mens te zien. Allemaal manieren om innerlijke vrede te vinden. Willen we omgaan met de onrust van deze tijd? Dan moeten we allereerst naar binnen keren. Reflecteren, mediteren, bezinnen, leren waarnemen. Daar start de weg naar vrede, geen quick fix, maar een soort innerlijke pelgrimstocht. Als we onszelf toelaten om onderdeel te zijn van het verhaal van de ego-loze God, heeft dat veel impact. Ik geloof dat we ons daardoor meer verbonden voelen, geliefd, genoeg.

Spiritualiteit, nu zou ik amen kunnen zeggen en jullie naar huis kunnen sturen om jezelf suf te mediteren, zodat jullie vanbinnen helemaal zen zijn. Toch denk ik dat er nog iets nodig is op weg naar vrede. Want stilte, gebed, meditatie is geen eindpunt, maar brandstof voor betrokkenheid bij de wereld om ons heen. Dat zie je ook terug bij de vredesvorst, van wie we vanavond de geboorte vieren.

Hij leefde met God voor ogen én deed nog iets anders. Hij verzette zich tegen het verhaal dat de wereld vertelde. Hij zei dat de kleinste en kwetsbaarste mensen centraal moeten staan in de wereld, niet de machtigste. Hij zei dat het niet ging om wie het beste is, de slimste, de mooiste, maar om dat iedereen geliefd is, iedereen erbij hoort, iedereen waardevol is. Hij gaf zichzelf helemaal voor dat verhaal. Verzet.

En het goede nieuws is, dat wij, te midden van het woelen van de wereld, onderdeel kunnen zijn van zijn verhaal. Een verhaal dat tegengif biedt voor alle leugens die we onszelf vertellen. Tegengif voor dat wat ons klein houdt, verslaafd, onderdrukt, wat ons het gevoel wil geven dat we niet genoeg zijn, er niet bij horen, niet geliefd zijn.

We kunnen ons verzetten. Dat hoeft niet altijd groots en meeslepend te zijn, niet iedereen kan de barricade op, maar iedereen kan wel kleine daden van verzet doen. Die zijn juist heel belangrijk want die houden ons mensen menselijk.

Hoe doen we dan mee aan dat verzet?

Bijvoorbeeld door te weigeren te wennen aan onrecht, onszelf te trainen zodat we niet cynisch worden, zelfstandig blijven nadenken en geen onbarmhartigheid normaliseren of barmhartigheid criminaliseren. Ons niet laten regeren door efficiëntie en haast, maar tijd nemen voor elkaar. Elkaar niet reduceren tot asielzoekers, illegalen, pvvstemmers of Boomers, maar elkaar als mens zien. Te stoppen met onze verslaving aan nieuwe spullen en nieuwe kleding, en zorgdragen voor de aarde.

Hoe je spreekt, kijkt, consumeert, zwijgt of juist je stem verheft kan al heel veel weerstand bieden tegen krachten als materialisme, instrumentalisering van mensen en polarisatie.

Grote woorden. Het moest er even uit. Wat ik wil zeggen is eigenlijk dit. Het is aan ons: je kunt alles wat duister is in deze wereld laten bepalen wie je bent, of je omringt je met dingen die licht geven, of probeert zelf zo te leven dat je licht geeft. In de hoop dat op een dag het licht het wint van de duisternis. Elke kleine daad van verzet draagt daaraan bij.

Ik ben ervan overtuigd dat spiritualiteit en verzet ons op die weg van het licht zetten. De weg naar innerlijke vrede én vrede om ons heen. Jezus leefde het voor.  Een weg waar we zelf invloed op hebben, in tijden van onzekerheid en dreiging.

Weet wel: Spiritualiteit en verzet horen bij elkaar. Ze kunnen niet zonder elkaar. Want spiritualiteit zonder verzet is leeg; dan mediteer je je suf, ontplooi je je tot er geen centimeter van jezelf niet bereflecteerd is. Daar is niets aan. Maar verzet zonder spiritualiteit raakt uitgeput, radicaliseert of wordt gewelddadig. Dan weet je niet meer waarom je het doet, verlies je de verbinding met de ander of doe je het alleen om je eigen gelijk te halen. Spiritualiteit en verzet hebben elkaar nodig.

Het kerstverhaal houdt ons dit voor: We zijn niet machteloos. Kijk maar naar die arme baby. Hoe hij de wereld veranderde. Dat zegt ons dat wij op onze beurt ook invloed hebben. We kunnen veranderen door ons klein te maken, te knielen, te bidden, te reflecteren, wij kunnen veranderen door kleine daden van verzet te tonen, de arme op een voetstuk te plaatsen, ons niet laten verleiden anderen te demoniseren, maar ons laten leiden door de liefde, zoals het kind van Bethlehem zal gaan doen. In de overtuiging dat als wij veranderen, de wereld verandert.

Amen

Kijk hier de kerstnachtviering terug